Czarny bez to roślina znana i powszechnie ceniona za swoje wyjątkowe właściwości lecznicze. Stosowanie przetworów z niej pochodzących to jedna z popularniejszych, naturalnych metod wspomagających walkę z infekcjami sezonowymi u dzieci i dorosłych. Poniższy artykuł prezentuje zbiór najważniejszych informacji na temat czarnego bzu. Co warto wiedzieć na jego temat?
Spis treści:
- Czarny bez – charakterystyka, wygląd, kwitnienie
- Czarny bez – właściwości
- Czarny bez – działanie
- Co można zrobić z czarnego bzu?
- Czarny bez – warto wiedzieć
Czarny bez – charakterystyka, wygląd, kwitnienie
Czarny bez (łac. Sambucus nigra L.) – zwany także bzem lekarskim, aptekarskim, bzowinką, hyćką lub bzem białym – należy do rodziny przewiertniowatych (łac. Caprifoliaceae). Jest to krzew lub niewysokie drzewo, dorastające do kilku metrów, pokryte szarą lub brunatną korą. Występuje niemal w całej Europie, Azji oraz Afryce Północnej. W Polsce gatunek ten jest bardzo powszechny. Rośnie dziko przy drogach, w sąsiedztwie zabudowań oraz na nieużytkach.
Kwiaty czarnego bzu kwitną w okresie od maja do czerwca. Są drobne, koloru kremowego, zebrane w duże, spłaszczone kwiatostany w kształcie baldachimów. Charakteryzuje je intensywny zapach, często określany jako duszący.
Owoce natomiast to fioletowo-czarne, lśniące pestkowce zawierające od 3 do 6 nasion.
Usadowione na krótkich ogonkach liście czarnego bzu są dość duże. Składają się z 5-7 eliptycznych, drobno piłkowanych na brzegach listków, ułożonych naprzeciwlegle.
Sprawdź oferty: Preparaty z czarnym bzem dla dzieci
Czarny bez – właściwości
W lecznictwie tradycyjnym wykorzystuje się kwiaty oraz owoce czarnego bzu. Jedne i drugie zawierają szereg związków aktywnych. W kwiatach dominują: flawonoidy (m.in. rutyna, kwercetyna), kwasy organiczne, garbniki oraz sole mineralne. Owoce natomiast stanowią bogactwo związków barwnikowych, jakimi są antocyjany. Zawierają ponadto pektyny, kwasy organiczne, witaminy z grupy B, witaminę C, karotenoidy, garbniki i sole mineralne.
Ponieważ bardzo często pojawia się pytanie, czy czarny bez jest trujący, warto wyjaśnić tę kwestię. Otóż w niedojrzałych owocach czarnego bzu obecna jest sambunigryna – glikozyd cyjanowodorowy, który może powodować szereg niepożądanych objawów (jak nudności, wymioty, biegunka). W związku z tym nie należy ich spożywać, gdy są jeszcze zielone. Pewne ilości sambunigryny obecne są także w innych częściach rośliny – także kwiatach, jednak procesy związane z obróbką cieplną, a także suszenie powodują jej rozkład.
Ekstrakty z czarnego bzu wykorzystuje się na szeroką skalę w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym i kosmetycznym.
Czarny bez – działanie
Działanie czarnego bzu jest szerokie:
-
kwiaty działają: napotnie, moczopędnie, wykrztuśnie, miejscowo przeciwzapalnie,
-
owoce działają: delikatnie przeczyszczająco, moczopędnie, przeciwgorączkowo, odtruwająco.
Z uwagi na obecność flawonoidów (kwiaty) i antocyjanów (owoce), oba pozyskiwane z bzu czarnego związki stanowią bogate źródło antyoksydantów.
Co można zrobić z czarnego bzu?
A zatem co można zrobić z czarnego bzu i w jaki sposób go wykorzystać? Możliwości jest naprawdę sporo. Zarówno owoce, jak i kwiaty („hyćki”) stanowią niezwykle wdzięczne w obróbce surowce. Nawet w warunkach domowych bez trudu można z nich stworzyć rozmaite specyfiki o działaniu prozdrowotnym.
Sprawdź również: Jakie właściwości ma kurkuma?
Syrop z kwiatu czarnego bzu
Syrop z czarnego bzu to najpopularniejszy środek przyrządzany z kwiatów tego gatunku. Najczęściej sporządza się go samodzielnie, według gotowych receptur (obejmujących np. zagotowanie naparu z kwiatów z odpowiednią ilością cukru). Wykorzystuje się go wspomagająco w leczeniu infekcji wirusowych, w tym przeziębienia oraz grypy.
Sok z czarnego bzu
Sok z owoców czarnego bzu jest środkiem o działaniu witaminizującym i przeciwzapalnym. Tradycyjnie stosuje się go w zakażeniach wirusowych i bakteryjnych, a także w celu wzmacniania odporności.
Przeczytaj: Właściwości mniszka lekarskiego
Nalewka z kwiatów czarnego bzu
Kolejnym sposobem na przetworzenie czarnego bzu jest sporządzenie nalewki z kwiatów. Podobnie jak w przypadku syropu, jej stosowanie (w niewielkich ilościach lub po rozcieńczeniu) wspomaga leczenie przeziębienia, działając napotnie i delikatnie wykrztuśnie. Ze względu na obecność alkoholu, nie zaleca się jej stosowania u dzieci.
Wino z czarnego bzu
Następna propozycja to wino z czarnego bzu. Ten specyfik najczęściej jest tradycyjnie stosowany przy łagodnych infekcjach dolnych dróg moczowych (wykazuje działanie moczopędne) oraz jako środek regulujący trawienie.
Miód z kwiatów czarnego bzu
Cenionym produktem jest także miód z kwiatów czarnego bzu. Szczególnie poleca się go przy wszelkiego rodzaju infekcjach górnych dróg oddechowych.
Herbata z czarnego bzu
Napary z czarnego bzu zaleca się stosować jako środek wspomagający leczenie infekcji sezonowych. Wykorzystuje się je także jako środek o działaniu delikatnie moczopędnym i przeczyszczającym.
Sprawdź oferty: Herbaty ziołowe
Dżem z czarnego bzu
Sięgając po dżem z czarnego bzu również można czerpać pewne korzyści zdrowotne. Otóż zawiera on sporą ilość antyoksydantów (podobnie jak sok). Stanowi smaczny dodatek do kanapek, ale z powodzeniem sprawdzi się także jako uzupełnienie herbaty, np. w trakcie przeziębienia.
Czarny bez – warto wiedzieć
Europejska Agencja ds. Leków (EMA) nie zaleca podawania przetworów z kwiatów bzu czarnego dzieciom poniżej 12 r.ż., a z owoców poniżej 18 r.ż. Nie zmienia to jednak faktu, że stosowanie domowych przetworów z czarnego bzu uchodzi powszechnie za bezpieczne i praktykowane jest od pokoleń. Najlepiej jednak robić to z rozsądkiem. Co więcej, w aptekach dostępne są gotowe preparaty zawierające wyciągi z surowca, które dedykowane są najmłodszym już od 6. miesiąca życia.
W monografii opracowanej dla owoców czarnego bzu, EMA podaje, że w obliczu ograniczonych danych na temat bezpieczeństwa stosowania, nie zaleca się podawać ich u kobiet ciężarnych. Z drugiej zaś strony czarny bez na przeziębienie wykorzystywany jest przez przyszłe matki bardzo często, np. jako dodatek do herbaty (sok lub syrop). Ewentualne stosowanie najlepiej jednak skonsultować z lekarzem.
Nie ma konkretnych wytycznych w zakresie dawkowania soku z czarnego bzu. Najczęściej zaleca się jego dzienne spożycie w ilości ok. 50-150 ml, głównie w zależności od potrzeb. Z uwagi na cierpki smak, picie soku z czarnego bzu nie dla każdego będzie przyjmne. Pomóc może rozcieńczenie go wodą lub osłodzenie niewielką ilością miodu.
Niektóre z badań wskazują, że stosowanie czarnego bzu może sprzyjać regulacji ciśnienia krwi i poziomu cholesterolu. Najprawdopodobniej ma to związek z wysoką zawartością związków polifenolowych.
Bibliografia
Assessment report on Sambucus nigra L., fructus (2014), dostępny online: https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-sambucus-nigra-l-fructus_en.pdf [dostęp: 09.01.2023].
Assessment report on Sambucus nigra L., flos (2018), dostępny online: https://www.ema.europa.eu/en/documents/herbal-report/final-assessment-report-sambucus-nigra-l-flos-revision-1_en.pdf [dostęp: 09.01.2023].
Matławska I. (2008), Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań.
Waszkiewicz-Robak B., Biller E. (2018), Właściwości prozdrowotne czarnego bzu, Probl Hig Epidemiol, nr 99(3), s. 217-224.
Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A. (2013), Bez czarny (Sambucus nigra L.) – domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębieniE, Lek w Polsce, nr 23 (6-7), s. 266-267.